سرتیتر صفحه جدید
تاریخ مختصر مشهد و حرم رضوی
0000000000
مشهد واژه مختصر مشهد الرضا و به معنی محل و مکان شهادت و
نام شهری است که به مرکزیت مدفن امام رضا (ع) درسناباد شکل گرفته است.
سناباد تا پيش از سال 203 هجري قمري يكي از توابع قصبه يا
شهر كوچك نوغان بوده وپس از شهادت حضرت علي بن موسي الرضا ( ع ) ، اين محل كوچك به
مشهد تغيير نام داده و در مدتي نه چندان طولاني بر اثر توجه مردم ، اعتبار و
منزلتي فوق العاده يافته است . هر چند اهميت اين شهر از روزگار سلطنت صفويان كه به
ترويج آيين تشيع اهتمامي شديد مي ورزيدند رو به ازدياد نهاد ولي پيش از روي كار
آمدن اين سلسله و حتي از نخستين قرنهاي رحلت امام ( ع ) ، مردم و حتي پادشاهان سني
مذهب ، به اين مرقد پاك توجه داشته و با رفت و آمدها و مجاورتها و احياناً خرجهايي
كه براي تعمير آن مي كرده اند بر وسعت ، جمعيت و اعتبار شهر افزوده اند . به گفته
برخي از مورخان سلطان محمود غزنوي علي رغم تعصب ضد شيعي در سال400 هجري قمري بر
اثر خوابي كه ديد توسط حاكم نيشابور بقعه مشهد را تعمير كرد و پس از زماني نزديك
به يك قرن و نيم ، در زمان پادشاهي سلطان سنجر وزارت خواجه نظام الملك ، شخصي بنام
شرف الدين ابو طاهر قمي كه از طرف حكومت سلجوقيان ، حاكم مرو بود بقعه را تجديد
بنا نمود . در سال 809 هجري قمري شاهرخ گوركاني به مشهد آمد و سادات و متوليان
بقعه را انعام و اكرام كرد . و چندي پس از آن ، همسر او گوهرشاد آقا ، مسجد جامع
معروف مشهد كه بنام خود او مسجد گوهرشاد ناميده مي شود را در مجاورت آن زيارتگاه
بنا نهاد و خود شاهرخ نيز در همان زمان به تزئين حرم پرداخت . باري بر اثر همين
عامل مذهبي و معنوي و عوامل ديگر از قبيل استعداد خاك و وفور نعمت ، تدريجاً مشهد
رو به وسعت نهاد ، و در ظرف چند قرن به صورت شهر مهمي درآمد . البته نمي توان
ترديد داشت كه حمله تيمور و ويراني شهر بزرگ كه در اواخر قرن هشتم صورت گرفته نيز
در آبادي مشهد تاثير فراوان داشته است. رشد و شكوفايي شهر مشهد در دهه هاي اخير به
اوج خود رسيده است. اين شهر كه به لحاظ توانائيهاي مختلف از جمله رونق تجاري يكي
از قطب هاي داد و ستد و اركان اقتصادي كشور است بعنوان يك نگين سبز در شرق ميهن
اسلامي در مقابل ديدگان علاقمندان داخلي و خارجي خود مي درخشد ودر ميان پايتختهاي
كشورهاي آسياي ميانه ، به لحاظ داشتن عنوان پايتخت دلها در ايران جلوه اي خاص دارد
. جمعيت مشهد در سالهاي پس از پيروزي انقلاب اسلامي رشد قابل توجهي داشته و مهاجر
پذيري آن نيز باعث توسعه محدوده اين شهر گرديده است . در حال حاضر بيش از 5 ميليون
نفر در اين شهر كه داراي وسعتي بيش از 200 كيلومتر مربع است زندگي مي كنند . اين
شهر از حيث جغرافيايي از شمال به دشتي نسبتا وسيع و ارتفاعات هزار مسجد ، از جنوب
به خط الراس كوههاي خلج و بينالود و شرق آن به اراضي طرق و از غرب به شانديز و
طرقبه محدود مي شود . مشهد در فاصله 992 كيلومتري تهران قرار گرفته و ارتفاع آن از
سطح دريا 980 متر مي باشد .
0000000000
درآغاز قرن سوم در قسمتی از قدیمی ترین بخش مشهد کنونی ،
درقریه ای به نام سناباد واقع درحاشیه نوغان از ولایت توس ، کاخ حمید بن قحطبه (
والی سابق خراسان ) دروسط باغی بزرگ و سرسبز واقع شده بود که در آن زمان به دلیل
وجود مدفن هارون الرشید، خلیفه عباسی ، به بقعه هارونیه شهرت داشت.
درسال 203ق. پیکر مطهر امام رضا (ع) درهمان بقعه به خاک
سپرده شدو این مکان مشهد الرضا نام گرفت.
مشهد دردو قرن اول پیدایش چندان شناخته شده نبود، اما به
عنوان مکانی مذهبی مورد احترام بود. در دوران امارت امیر عبدالرزاق توسی از
حکمرانان سامانی و سوری بن معتز، درجهت آبادانی مشهد اقداماتی به عمل آمد. درقرن
پنجم نیز به توسعه و تجهیز حرم امام توجه شد و درقرن های بعد به تدریج مشهد الرضا
به صورت شهرکی مذهبی درآمد. با تهاجم ترکمانان در499ق.برج و باروی مشهد تخریب شد
اما به بنای حرم آسیبی نرسیدو پس از غائله 510 ق . که عده زیادی درمشهد به قتل رسیدند
و خرابی مختصری ایجاد شد، عضدالدین فرامرز علی حاکم وقت مشهد ، حصار جدیدی به دور
مشهد الرضا احداث کرد و درعهد سلجوقیان نیز با اقدامات عمرانی ابوطاهر قمی بیش از
پیش بر جمعیت و رونق مشهد افزوده شد. از این زمان تا مدتی مشهد از تهاجم و تخریب
به دور ماند و در حملات ویرانگر ترکمانان به توس در 548 ق. به این شهر آسیبی نرسیده
. درعهد خوارزمشاهیان نیز مشهد مورد توجه امرا و حکام بود.
درجریان یورش های مغولان به توس ، مشهد به عنوان منطقه امن
از خرابی به دور ماند و با جذب مهاجران پناهنده بر جمعیتش افزوده شد. تهاجم سپاهیان
ایرانشاه تیموری در 791ق. به توس و تخریب و ویرانی آن سبب افزایش مهاجرت به مشهد
شد.
درعهد شاهرخ میرزا مشهد گسترش زیادی یافت و حصار جدیدی به
دور شهر کشیده شد. در این زمان مشهد به عنوان پایتخت مذهبی مورد توجه قرار گرفت و
در عهد حکمرانی بایسنقر میرزا و دیگر امرای تیموری اقدامات زیادی درجهت توسعه و تزیین
حرم و شهر مشهد صورت پذیرفت. با احداث مسجد جامع گوهرشاد و رواق های دارالسیاده و
دارالحفاظ و مدارس بالاسر و پریزاد و مسجد شاه و چهار باغ و احداث بناهای دیگر
دراطراف حرم و داخل شهر، مشهد به تدریج به شهری پررونق مبدل گردید
از اواخر عهد تیموریان و در دوره صفویه مشهد بارها مورد
تهاجم ازبک ها واقع شد. درسال 977 ق . درپی حمله سپاه عبدالمؤمن خان ازبک بیشترین
صدمه به حرم مطهر وارد آمد و اشیا و اموال خزانه حرم و تزئینات آن به یغما رفت و
عده زیادی به قتل رسیدند و مشهد تخریب شد . اما به واسطه توجه شاهان و امرای صفویه
خرابی ها جبران شدو در جهت توسعه بناهای اطراف حرم اقدامات جدی به عمل آمد؛ صحن عتیق
به صورت یک مجموعه چهار ایوانی بنا شد و بناهای جدیدی از جمله گنبد الله وردیخان و
مناره صحن عتیق احداث شد و مطلاسازی گنبد و تذهیب و کاشیکاری و کتیبه کاری دربخش
های مختلف حرم ، شکوه و رونق تازه ای به اماکن رضوی بخشید. با ایجاد مدارس و آب
انبار و حمام و کاروانسراها و دیگرتأسیسات شهری و تأمین آب شرب و بنای مساجد و
احداث خیابان اصلی ، مشهد گسترش بیشتری یافت و بر جمعیت آن بیش از پیش افزوده شد و
به عنوان قطب مذهبی ایران مطرح گردید.
در دوره افشاریه نیز مشهد به عنوان مرکز سیاسی و مقر
فرمانروایی مورد توجه قرار گرفت و با ایجاد سقاخانه اسماعیل طلایی و طلاکاری ایوان
و مناره قدیمی و احداث مناره ایوان عباسی و ساخت ضریح جواهرنشان و اختصاص موقوفات
و انتظام امور ابنیه رضوی ، مشهد و حرم رضوی از رونق بیشتری برخوردار شد. دراواخر
عهد افشاریه جواهرآلات ضریح و حرم دردرگیری های جانشینان نادر شاه غارت شد.
درعهد قاجاریه بخش های دیگری بر اماکن متبرکه افزوده شد و
صحن نو (آزادی ) احداث شد و با ساخت و نصب ضریح فولادی و درهای طلا و نقره و منبت
کاری رواق دارالحفاظ و نصب اولین ساعت شماطه ای و ایجاد کارخانه برق و توجه به
امور رفاهی زائران و زیباسازی شهر ، بر آبادانی و رونق مشهد افزوده شد. دراین
دوران نیز مشهد بارها مورد تهاجم ترکمانان قرار گرفت و با شورش سالار و رخدادهای دیگر
از قبیل به توپ بسته شدن حرم (1320ق.) و اشغال شهر درجنگ جهانی اول ، صدمات و
خسارات زیادی بر حرم و شهر وارد آمد.
دردوران پهلوی نیز بناها و خیابان های جدید درمشهد ایجاد و
صحن موزه بنا شد و ساختمانی برای کتابخانه آستانه ساخته و رواق های دارالشرف ،
دارالزهد و دارالسرور بنا گردید و میدانی دراطراف حرم مطهر احداث شد و با ایجاد خیابان
ها ، محلات میادین ، مدارس جدید، بیمارستان ها و فراهم ساختن امکانات بهداشتی ،
خدماتی و فرهنگی شهر مشهد گسترش یافت . ایجاد فرودگاه ، ایستگاه راه آهن و جاده های
مواصلاتی زمینه را برای جذب بیشتر زائران و مسافران فراهم کردو برای رفاه زائران و
مسافران مراکز مختلف رفاهی از قبیل هتل ها و مهمانپذیر ها در نقاط مختلف مشهد به ویژه
اطراف حرم مطهر احداث گردید. ازجمله مهمترین رویدادهای مشهد در این دوران ، واقعه
مسجد گوهرشاد ، جنگ جهانی دوم و انقلاب اسلامی بود.
پس از پیروزی انقلاب اسلامی ، شهرمشهد مقدس به عنوان مهمترین
قطب زیارتی کشور بیش از پیش مورد توجه قرار گرفت و امکانات فرهنگی ، رفاهی و خدماتی
گسترش چشمگیری یافت . با اجرای طرح جامع دراطراف اماکن متبرکه و احداث صحن های جدید
قدس ، جمهوری اسلامی و صحن جامع رضوی و رواق های جدید دارالولایه، دارالهدایه ،
دارالرحمه، دارالاجابه و بست ها و دیگر بناها ،بر وسعت و زیبایی اماکن متبرکه رضوی
افزوده شد و مشهد مقدس بیشتر مورد توجه زائران و مسافران قرار گرفت . افزایش روز
افزون زائران و مسافران باعث شد تا درمشهد مقدس طرح های بزرگ رفاهی ، خدماتی و
فرهنگی به اجرا درآید.
0000000000
اماكن متبركه حرم امام رضا(ع)
0000000000
مرقد ابوالحسن على الرضا بن موسى بن جعفر الصادق بن
محمد بن على بن الحسين بن على بن ابى طالب هشتمين امام شيعيان درمحل
باغ حميدبن قحطبه كه ازباغات سنابادبوده است ميباشد. ايشان در 11 ذى القعده سال
148 هجرى زاده شدند و در 29 صفر سال 203 هجرى از دار دنيا رحلت فرمودند و به
شهادت رسیدند ودراين مكان مقدس دفن شدند . در سالیان بعد سناباد به «مشهد الرضا»
موسوم شد. همه ساله میلیونها زائر از سراسر ایران و کشورهای اسلامی برای زیارت
مرقد مطهر حضرت امام رضا (ع) به این شهر مشرف می شوند، زیرا یکی از عبادات اسلامی
حضور بر تربت پاک ائمه دین و سلام به ارواح پاک آنان می باشد. تا با این حضور و
ارتباط، از زندگی آنان الهام گرفته، رفتار خود را بر سنت آنان منطبق سازند. آستان
قدس رضوی (ع) از عظیم ترین و با شکوه ترین اماکن مذهبی ایران و جهان به شمار می
رود که در آن دین و هنر اسلامی به هم پیوند خورده است. در این کانون معنوی، چه بسا
که هنرمندان، عمرشان را برای ساختن مناره یا ایجاد محرابی به پایان رسانده باشند.
0000000000
موقعيت جغرافيايى:
0000000000
اين مرقد مطهر در وسط شهر مشهد واقع است ؛ كه اين شهر
خود 924 كيلومتر از تهران پايتخت ايران فاصله دارد. مجموعه‌ى حرم شكلى دايره
وار دارد و از آن خيابان‌هاى متعددى منشعب مى‌شود كه به نقاط گوناگون مشهد
منتهى مى‌گردد. از شمال به نوغان، از جنوب به خيابان‌هاى امام رضا(ع) و
بيت المقدس، از جنوب غربى به خيابان نواب صفوى و از شمال شرقى به
خيابان آيت الله شيرازى منتهى مى‌گردد.
0000000000
بناى حرم رضوي(ع)
0000000000
مكانى كه ضريح پاك امام رضا (ع) در آن قرار دارد،
سرايى از آن حميد بن قحطبه طائى يكى ازفرماندهان ابومسلم خراسانى بوده است. پس از وفات
هارون الرشيد در سال 193 هجرى جسد او در اين مكان به خاك سپرده شد، و
فرزند وى مأمون برفراز آن گنبدى افراشت، كه بعدها «گنبد هارونيه» نام گرفت.
وقتى امام رضا (ع) مسموم گرديده، به شهادت رسيدند، پيكر ايشان را به اين
مكان آوردند و در نزديكى قبر هارون الرشيد به خاك سپرده شد. اما اين گنبد
در سال 380 هجرى بر دست امير «سبكتگين» به طور كامل ويران شد، و مرقد امام
رضا (ع) تنها مزار خراسان گرديد كه از تقديس و تجليل برخوردار بود. سلطان
مسعود بن سبكتگين ضريحى طلايى بر قبر شريف امام قرار داد، تا باعث تمايز آن
شود و به پناهگاهى براى بلا ديدگان و حاجت مندان مبدل گردد. و ازآن پس،
آن شهر كه به توس يا سناباد معروف بود جز به نام مشهد الرضا شناخته نشد.
0000000000
توسعه و بازسازى:
0000000000
پس از آن كه امير سبكتگين قبر امام (ع) را ويران
نمود اين مكان همچنان به عنوان ويرانه‌اى كه شيعيان از ترس دشمنان خود
جرأت تعمير و بازسازى آن را نداشتند باقى ماند. تا آن كه سلاطين ديالمه آن
را بازسازى وتعمير نمودند.
در سال 512 هجرى ابو طاهر شرف الدين قمى وزير شيعه
مذهب سلطان سنجر سلجوقى گنبد آن بارگاه مطهر را تجديد بنا كرد ؛ و اين گنبد
هم چنان برقرار ماند تا آن كه تاتارها آن را ويران كردند.بعدها سلطان محمد
خدابنده نوه‌ى هولاگو مرقد شريف امام رضا (ع) را تجديد بنا كرد.
در دوران ميرزا شاهرخ گورگانى و در سال 809 هجرى
مجموعه‌ى حرم بازسازى شد ؛ وگوهرشاد همسر شاهرخ در اين امر اهتمام كرد ؛ از
جمله مسجدى را در نزديكى مرقد ساخت، كه‌به نام وى مشهور است.
در سال 932 هجرى شاه طهماسب صفوى دستور به طلا كارى
گنبد حرم داد. هم چنان كه يك گلدسته‌ى طلا نيز براى آن بنا نمود. و روى
قبر نيز يك ضريح طلايى نصب كرد.
در سال 1010 هجرى شاه عباس كبير به بازسازى حرم و
توسعه‌ى صحن و طلا كارى گنبد مرقد نمود. هم چنان كه در سال 1020 ايوان هاى
شمالى، شرقى و غربى را بنا نمود.
در سال 1086 شاه سليمان صفوى به تعمير گنبد حرم و طلا
كارى آن، كه در سال 1084 بر اثر زلزله فرو ريخته بود، پرداخت.
در سال 1153 نادر شاه تعديلات و باز‌سازى‌‌هايى در حرم
انجام داد و يك چلچراغ طلايى مرصع و نيز يك قفل طلايى مرصع به حرم اهدا
نمود.
در دوران فتحعلى شاه قاجار و در سال 1223 هجرى بناى
صحن جديد حرم آغاز شد.
در سال 1260 و در دوران محمد شاه حرم كاشى كارى گرديد
؛ و ناصرالدين شاه طلاكارى ايوان صحن را كه فتحعلى شاه ساخته بود به
پايان رساند.
در سال 1401 هجرى و پس از پيروزى انقلاب اسلامى عمليات
بازسازى و توسعه‌ى حرم شريف آغاز شد كه طى آن ساختمان ها و اجزاى جديد به
حرم الحاق شد. محراب ها و زوايا تعميرگرديد. صحنها و رواق هاى جديدى در حرم
ساخته شد و كتابخانه و ديگر مراكز فرهنگى به آن‌اضافه گرديد. هم چنان كه
به بهسازى سرويس‌هاى بهداشتى و خدماتى زائران پرداخته شد.
0000000000
شكل بناي حريم رضوي(ع)
0000000000
حرم حضرت رضا (ع) که روضه منوره نیز گفته می شود و در زیر
گنبدی زرین قرار دارد با رواقهای گوناگونی که هر یک نام جداگانه ای دارند، احاطه
شده است. مرقد مطهر حضرت رضا (ع) در داخل ضریح قرار دارد. هنرمندان زبردست اوج
قدرت هنری خود را در خلق آثار زیبا و شکوهمند این مکن بکار گرفته اند. دیوارهای
حرم تا ارتفاع 20 سانتی متر با سنگ مرمر پوشیده شده است و بالای آن به ارتفاع 92
سانتی متر با کاشیهایی بسیار گرانبها و ارزشمند، مشهور به «سلطان سنجری» مزین شده
است. برروی این کاشیهای نفیس آیات قرآن و احادیث معصومین (ع) با خطوط رقاع و ثلث و
نقشهای اسلیمی برجسته دیده می شود. کتیبه بسیار مهمی که در حرم مطهر به چشم می
خورد، در زیر گنبد بر سر دیوارهای حرم است و حرم مطهر را دور می زند. بر این کتیبه
که 80 سانتی متر عرض دارد. سوره مبارکه جمعه با خط ثلث جلی نوشته شده است. که اثر
خطاط مشهور دوره صفوی «علیرضا عباسی» است.
0000000000
رواق ضريح مطهر در وسط ساختمان هاى تابعه‌ى حرم واقع
است. ساختمان هايى كه دور و بر آن واقع شده‌اند عبارتند از صحن هاى قديم
و جديد، مسجد گوهرشاد و رواق ها. در درون ضريح كاشى‌كارى هاى ارزشمند و كتيبه‌هاى
اعلايى وجود دارد. روى مرقد مطهر گنبدى به ارتفاع 31 مترقرار داد كه قشر
خارجى آن طلا اندود است و دور آن را كتيبه‌هايى با خط عربى برجسته در
برگرفته است. برفراز ايوان طلا گلدسته‌ى طلايى براقى وجود دارد و در نقطه‌ى
مقابل آن نيز برفرازايوان شاه عباسى گلدسته‌ى ديگرى قرار دارد. حرم هم
چنين داراى دو گلدسته‌ى طلا كارى شده‌ى ديگر است كه در صحن قديمى واقع‌اند.
قاعده‌ى يكى از اين دو در ضلع جنوبى و قاعده‌ى گلدسته‌ى ديگر در ضلع شمالى
صحن قرار دارد. حرم صحن‌هاى متعددى دارد كه در سال‌‌هاى اخير توسعه داده
شده‌اند. از جمله ى اين صحنها صحن «قدس» درجنوب حرم مطهردر مقابل مسجد
گوهرشاد است‌كه مساحت آن بالغ بر 4672 متر مربع است. صحن ديگر صحن «جمهورى
اسلامى» درغرب حرم مطهراست كه ميان‌بست شيخ بهايى و بست شيخ طوسى واقع
شده و مساحت آن بالغ بر چهل هزار متر مربع است. اين صحن توسط رواق «دار
الولايه» به حرم مطهر متصل مى‌شود. صحن هاى ديگر امام خمينى (ره)، وآزادى
درجنوب شرقي حرم مطهر و انقلاب درشمال حرم مطهر قرار دارند. حرم داراى 20 رواق است كه مجموع مساحت آن ها 7520
متر مربع است. مهم ترين اين رواقها رواق دارالولايه است كه بزرگ‌ترين
رواق است و داراى مساحتى بالغ‌بر 2700 متر مربع است. اين رواق از طريق
راه‌روهاى متعددى به حرم، برخى صحن ها و ديگر اماكن‌شريفه متصل است. ميان
بست شيخ طوسى و بست طبرسى كتابخانه‌اى عظيم و ارزشمند قراردارد كه در
زمينى به مساحت 29456 متر مربع و در سه طبقه احداث گرديده است. بر فراز
مسجد گوهرشاد ـ كه در جنوب حرم مطهر امتداد يافته است ـ گنبدى آزين يافته به
كاشى كارى‌‌هاى فاخر قرار دارد. در وسط صحن نماز خانه‌اى قرارداشته كه به
«نمازخانه‌ى پيرزن» معروف بوده است وهم اكنون درمحل آن حوزهاي آب قراردارد. در
حرم همچنين چهار برج بزرگ احداث شده است؛ كه روى برج غربى ساعتى
بزرگ قرار گرفته است. از مناره‌ى برج شرقى نيز به عنوان «نقاره خانه»
استفاده مى‌شود. در بخش جنوبى حرم سراى موسوم به «دارالسياده» احداث شده
كه آن راگوهرشاد خاتون بنا نهاده است. بر يكى از ديوارهاى اين سرا ظرفى
آويزان است كه گفته مى‌شود باآن انگور مسموم را براى امام رضا (ع) آورده‌اند.
در مقابل دروازه‌ى جنوبى صحن كه ناد رشاه آن را بنا نهاده است يك چاه هشت
گوش حفر شده است كه بالاى آن را پوشانده‌اند و اين بنا «سقاخانه‌ى نادرى»
نام دارد. در وسط صحن و از سمت غرب نيز حوض آب قرار دارد.
0000000000
رواقهاي حرم مطهر
0000000000
در اطراف حرم مطهر رواقها و بیوتات مختلفی احداث شده است که
مشهورترین این رواقها عبارتند از: مسجد بالاسر، دارالسیاده، دارالحفاظ، دارالسلام،
دارالسرور، دارالزهد، دارالذر، دارالسعاده، گنبد حاتم خانی، دارالضیافه، گنبد
الهوردی خان، توحید خانه، دارالفیض،دارالشکر، دارالشرف و رواق بزرگ دارالولایه
ورواق جديد الاحداث دارالامامه درمحل صحن موزه ياصحن امام خميني ره.
0000000000
گنبد طلا
0000000000
بقعه مبارکه حرم رضویه دارای گنبد طلا و درخشانی است که بر
فراز حرم امام رضا(ع) قرار دارد و بزرگترین و نمایان ترین شاخص و نماد «مشهد مقدس»
به شمار می رود. ارتفاع آن از کف حرم تا بالای گنبد سي ويك متروبيست سانت است. کتیبه
بزرگی به صورت یک نوار گنبد را دور می زند. این کتیبه به خط «علیرضا عباسی» می
باشد.
0000000000
صحن جدید قاجاریه (صحن آزادی)
0000000000
صحن آزادي بين حرم مطهر وبست شيخ حرعاملي(يا بست صفوي يا
بست پائين خيابان)وصحن موزه(امام خميني ره)ورواق دارالامامه واقع شده است.
این صحن كه در مشرق حرم مطهر واقع شده است دارای چهار ایوان
است. مشهورترین آنها، ایوان طلاست که متصل به حرم مطهر می باشد.
0000000000
صحن عتیق صفویه (صحن انقلاب)
0000000000
صحن عتيق(كهنه)ياصحن انقلاب بين حرم مطهروبست شيخ طوسي(بالاخيابان
ياشيرازي)وبست شيخ طبرسي(خيابان طبرسي)وبست شيخ حرعاملي(پائين خيابان ياصفوي)واقع
شده است.
یکی از زیباترین و با شکوه ترین اماکن آستان قدس رضوی صحن
عتیق صفوی یا صحن انقلاب است. در این صحن
چهار ایوان به نامهای: ایوان عباسی (شمالی)، ایوان طلا (جنوبی)، ایوان نقارخانه
(شرقی) که ساختمان نقارخانه بر روی آن ساخته شده است و ایوان ساعت (غربی) که ساعت
بزرگی بر آن قرار دارد دیده می شود. بنای این ایوان ها از بهترین نوع هنر معماری
اسلامی است ساختمان ایوان طلای این صحن به دستور امیرعلی شیرنوائی وزیر دانشمند
«سلطان حسین بایقرا» در سال 872 ق بنا شده است. ولی تکمیل بنای این صحن به دستور
شاه عباس انجام گرفته است. بنای زیبای نقاره خانه، سقاخانه (حوض اسماعیل طلایی) در
وسط صحن انقلاب و ساعت برروی ایوان غربی از دیدنیهای این صحن است.
0000000000
صحن جمهوری اسلامی
0000000000
صحن جمهوري اسلامي بين حرم مطهر وبست شيخ طوسي(بالاخيابان
ياشيرازي)وصحن غديروصحن جامع رضوي وبست شيخ بهائي واقع شده است.
این صحن به وسعت 10000 متر مربع در سال 1365 ش. احداث شده
است. در این صحن دو گلدسته در پشت سردرهای شمالی و جنوبی هر یک به ارتفاع 30 متر
ساخته شده است. صحن مذکور از طریق رواق دارالولایه به حرم مطهر مرتبط می شود.
0000000000
صحن قدس
0000000000
صحن قدس بين مسجدجامع گوهرشاد وبست شيخ بهائي وصحن جامع
رضوي ورواق دار الامامه وصحن موزه ياامام خميني ره واقع شده است.
این صحن بعداز انقلاب احداث و 2500 متر مربع وسعت دارد. در
طبقه همکف آن 28 حجره به ارتفاع 6 متر و یک ایوان به وسعت 150 متر مربع که به ایوان
قبله معروف است بنا شده است.
0000000000
صحن موزه ياصحن امام خميني ره (رواق دارالامامه)
این صحن بين حرم مطهر و مسجد گوهرشاد و صحن جامع رضوي و خیابان
امام رضا (ع) (خیابان تهران) وموزه وصحن جديد(آزادي)واقع شده است. و بیش از 8300
متر مربع وسعت داردكه قسمت اعظمش تبديل به رواق دارالولايه شده است.
0000000000
مسجد گوهرشاد
0000000000
مسجدجامع گوهرشاد كه مسجدجامع مشهدنيزهست بين حرم مطهروبست
شيخ حرعاملي وصحن قدس وصحن موزه(امام خميني ره)ورواق دارالامامه واقع شده است.
ویکی از مشهورترین مساجد ایران است. این مسجد که در مجاورت
حرم حضرت رضا (ع) قرار دارد، به دستور «گوهرشاد خاتون» همسر «شاهرخ تیموری» در سال
821 ق ساخته شده است. هم اکنون مساحت کل این مسجد 9410 متر مربع می باشد. این
مسجددارای یک صحن و چهار ایوان و هفت شبستان بزرگ است در طرفین ایوان زیر گنبد یا
ایوان مقصوره، دو مناره زیبا، هر یک به بلندی 40 متر قرار دارد. ومنبر آن كه
مشهوراست به منبرامام زمان(عج)در سال 1243 ق به شیوه منبت کاری از چوب گردو ساخته
شده است. در این منبر آهن و میخ به کار نرفته است.
0000000000
کتابخانه و مرکز اسناد آستان قدس رضوی
0000000000
ساختمان بزرگ كتابخانه آستانقدس رضوي بین بست شیخ طوسی(بست
بالاخيابان يا شيرازي) و بست شيخ طبرسی(خيابان طبرسي) قرار دارد. سابقه تأسیس کتابخانه
آستان قدس رضوی به سال 618 ق می رسد. این کتابخانه اکنون یکی از غنی ترین و بزرگترین
کتابخانه های جهان اسلام و خاور میانه است. این کتابخانه به 36 زبان کتاب دارد. قدیمی
ترین کتب خطی کتابخانه، آرشیو مجلات و روزنامه های قدیمی و جاری این کتابخانه از
اهمیت خاصی برخوردار است. ساختمان جدید کتابخانه با گنجایش یک میلیون جلد کتاب و
چندین سالن مطالعه و سایر امکانات در سالهای اخیر احداث شده است. بنیاد پژوهش های
آستان قدس رضوی در نزدیکی کتابخانه واقع شدها ست.
0000000000
موزه های آستان قدس رضوی
0000000000
ساختمان موزه در ضلع شرقی صحن موزه یا صحن امام خمینی(رواق
دارالامامه) قرار دارد. وصحن موزه ياصحن امام خميني ره فعلًا قسمت اعظمش تبديل به
دارالامامه شده است
موزه مرکزی آستان قدس رضوی یکی از زیباترین و غنی ترین موزه
های ایران به شمار می رود. قدمت اشیای آن به قرن ششم هجری می رسد. از آثار بی نظیر
این موزه سنگ مرقد امام هشتم است که به خط کوفی برجسته در سال 516 ق با نهایت
ظرافت حجاری شده است. که بر لوحی از مخمل قرار دارد. موزه قرآن، موزه تمبر، موزه
سکه و موزه تاریخ مشهد از دیگر موزه های آستان قدس رضوی می باشد.
0000000000
دانشگاه علوم اسلامی رضوی
0000000000
دانشگاه علوم اسلامی رضوی كه ازدومدرسه علميه
ميرزاجعفرومدرسه عليمه خيراتخان واضافاتي تشكيل شده است بين بست شيخ طبرسي(خيابان
طبرسي)وصحن انقلاب(عتيق ياكهنه)وبست شيخ حرعاملي(پائين خيابان)درضلع شرقي مجموعه
حريم رضوي قراردارد كه درقسمت بست شيخ حرعاملي آن مهمانسراي حضرت واقع شده است.
0000000000
دارالشفای امام رضا(ع)
0000000000
دارالشّفاي امام رضا(ع)دربست شيخ طوسي درقسمت صحن غديرواقع
شده است
0000000000
سقاخانه حضرت
0000000000
در مورد سقاخانه گفته هاي متفاوتي وجود دارد از آن جمله:
-1 اين سقاخانه به دستور نادرشاه و به‌وسيله شخصي به نام
اسماعيل طلايي ساخته شده است و نام خود را نه از باني و دستوردهنده بلكه از سازنده‌اش
گرفته است.
سنگ مرمر و شش‌ضلعي سقاخانه اسماعيل طلايي را از هرات به
مشهد آورده‌اند و گفته ميشود كه نادرشاه براي اين كار مسابقه گذاشت و مدت مسابقه
را 12 روز تعيين كرد اما تنها داوطلب اين مسابقه (اسماعيل طلايي) طي مدت 9 روز اين
سنگ را با طي مسافت 360 كيلومتر به مشهد آورد.
-2 نادر شاه افشار در جنگی که در هرات میکند سنگی به ظرفیت
3 کر آب که یک پارچه است را به غنیمت میگیرد و اعلام میکند هر کس این سنگ را بدون
اینکه آسیبی برساند به مدت 12 روز به مشهد الرضا (ع) برساند جایزه ویژه ای نزد من
دارد فردی اقدام به این کار مینماید و بعد از 9 روز سنگ را به مشهد می آورد و به خیال
اینکه خوش خدمتی کرده و زودتر از موعد مقرر سنگ را به مشهد رسانده نزد نادر شاه میرود
و تقاضای جایزه اش را مینماید نادر شاه دستور میدهد چشم های او را کور کنند تا دیگر
روی حرف او حرفی نزند چرا که او گفته بوده 12 روزه و این فرد 9 روزه سنگ را آورده است.
این سنگ در کنار جوی آبی که آن زمان از وسط این صحن عبور میکرده
نصب میشود و مردم برای رفع تشنگی ازآب درون آن استفاده میکردند
چند سال بعد هدیه ای به دربار نادر شاه افشار میرسد نادر
شاه میخواهد این هدیه را باز کند ولی یکی از سرداران سپاهش بنام اسماعیل خان از او
میخواهد چون این بسته مشکوک است آن را در خارج از شهر باز کنند نادر موافقت میکند
بسته در خارج از شهر باز میشود و درو نش مواد منفجره بوده به محض باز گشائی انفجار
رخ میدهد .
نادر شاه به جهت زکاوت اسماعیل خان و به شکرانه این که از این
بلا جان سالم بدر برده دستورمیدهد هم وزن اسماعیل خان به او طلا اهدا کنند اسماعیل
خان هم طلاها را صرف ساختن جایگاه آن سنگاب کرده و گنبد و پایه های سقاخانه را طلا
مینماید بدین جهت از آن زمان سقا خانه را سقا خانه اسماعیل طلائی نام گذاری کرده
اند.
-3 اسماعیل خان سردار معروف فتحعلی شاه قاجار مشهور به «زرریزخان»
و «اسماعیل طلایی» اصلاً از اهالی طالب آباد سنگسر است که پیشتر شهرتش به غلط
دامغانی گفته شده است و دلیل آن نزدیکی منطقهٔ سنگسر و دامغان می بوده.
علت لقب های او این است که در زمان فتحعلی شاه از طرف یکی
از دول خارجه بسته ای به عنوان هدیه به دربار رسید و شاه قصد گشودن آن را کرد.
اسماعیل خان که جزء ملتزمین بود استدعا کرد این کار در محوطهٔ کاخ به وسیلهٔ
خدمتگذاران انجام شود چه احتمال سوء قصد را نمی توان از نظر دور داشت. اتفاقاً
هنگام باز کردن ٬ بسته منفجر شد و خساراتی به بار آورد. فتحعلی شاه با آگاهی از این
امر ٬ دستور داد برای این دور اندیشی هم وزن سردار اسماعیل خان سکه های طلا به او
مرحمت شود و چنین کردند و اسماعیل خان معروف به «زرریزخان» شد. اسماعیل خان دستور
داد از محل این سکه های طلا در داخل صحن امام رضا در مشهد سقاخانه ای بسازند و
پوشش آن را از طلا کنند که تا به امروز به نام «اسماعیل طلایی» مشهور باقی مانده.
گویند در قدیم آب آن از چشمه گیلاس در 48 کیلومتری شمال غربی
مشهد تأمین می شده است.
و اگر در خبر ها شنيده باشيد، يک دانشمند ژاپني اعلام کرد
نتايج تحقيقات با استفاده از فناوري نانو تکنولوژي نشان مي دهد آب زمزم در مکه
مکرمه، آب معمولي نيست بلکه ازخواصي برخورداراست که در هيچ يک از آب هاي جهان پيدا
نمي شود.
نتايج تحقيقات نانو تکنولوژي اين دانشمند ژاپني نشان مي دهد
اگر يک قطره از آب زمزم به هزار قطره آب معمولي افزوده شود، آن هزار قطره آب
معمولي، خواص آب زمزم را پيدا مي کند.
دکتر ماسارو يموتو از محققان ژاپني افزوده است: وي در
تحقيقات و مطالعات علمي خود روي آب زمزم با استفاده از فناوري نانو تکنولوژي
نتوانسته است هيچ يک از خواص آب زمزم را تغيير دهد. وي تصريح کرده است روي آب زمزم
که آن را از يک عرب مقيم ژاپن گرفته، تحقيقات و مطالعات زيادي انجام داده است.
دکتر يموتو گفته است آب زمزم منحصر به فرد و از آبهاي ديگر
متمايز است و ساختار آن با همه آب هاي جهان متفاوت است.
اين محقق ژاپني گفته است مطالعات و تحقيقات در آزمايشگاهها
نتوانست هيچ يک از خواص اين آب را تغيير دهد و ما تاکنون نتوانسته ايم علت ان را
تشخيص بدهيم. وي در پايان گفته است آب زمزم يک آب معمولي نيست. گفتني است دکتر
يموتو بنيانگذار نظريه تبلور ذرات آب است.
شايد در مورد آب سقاخانه اسماعيل طلايي نيز اين مورد هم
صادق باشد که امروزه زائران از آب آن به عنوان آبی متبرک استفاده می نمایند.
نقاره خانه
نواختن نقاره از زمانهاى قديم در آستان مقدس امام رضا (ع) معمول بوده است. اما اين كه اين رسم از چه زمانى آغاز شده و به صورت يك سنّت درآمده، معلوم نيست. نه نويسندگان در باره آن چيزى نوشته اند و نه اسناد و مدارك موجود در حرم مطهر چيزى را نشان مى دهد. اما از نشانه هاى تاريخى چنين برمى آيد كه در قرن دهم، نواختن نقاره معمول بوده است.فضل بن روزبهان خنجى در كتاب مهمان نامه بخارا، در حالات محمدخان شيبانى ، سلطان ماوراءالنهر كه مشهد مقدس و ناحيه طوس را تصرف كرده بود، مى نويسد:سلطان تصميم گرفت به زيارت حضرت رضا عليه السلام برود، از اين رو، با اعيان لشكر خود و قاضيان و محتشمان عازم مشهد گرديد. من با گروهى قبلاً به مشهد رفتيم و در آن جا مراسم استقبال را فراهم كرديم. بر فوق بارگاه حضرت، محلّى كه نقاره نوبت حضرت امام مى زنند، جماعت نقاره چيان اردوى همايون و نفيرچيان ايستاده، مترصّد آن كه چون موكب همايون برسد نقاره بكوبند و نفير نوازند. آن حضرت امر فرمودند كه دم نزنند و نفيرنوازى را به فقيرنوازى بدل فرمودند، و چون به درگاه بارگاه رسيدند، فرود آمده به پيشگاه برآمدند و از آن جا به روضه مقدس قدم گشاده بقيه درآمدند و آداب زيارت تقديم نمودند و اندكى نشسته از قبه بيرون فرمودند.از اين متن معلوم مى شود كه در قرن نهم و دهم، نقاره نواخته مى شده و جايى هم در بلندى براى نقاره زنان اختصاص داشته است.در روزگاران پيشين، استفاده از شيپور و نقاره در دربار شاهان معمول بود و هر بامداد و شبانگاه، در كاخها و قصور و محلهاى اقامت حاكمان و اميران در شهرها و بيابانها نقاره مى زدند و مردمان را احضار و يا مرخص مى كردند و طبل نواختن و شيپور زدن، نشان حاكميت و اقتدار شاهان به شمار بوده است.در ايران، نواختن طبل و نقاره، تا زمان قاجاريه ادامه داشت و حاكمان هم در مراكز استانها به هنگام معينى از آن استفاده مى كردند و در مناطق شرقى كشور حتى تا اوايل قرن حاضر نيز معمول بود. اما... چرا اين شيوه در بارگاه امام رضا(ع) مرسوم شده، چه كسى آن را بنا نهاده و از چه زمانى اين كار رواج يافته است، معلوم نيست، و هر كس بر پايه ذوق و برداشت خود، براى آن انگيزه اى بيان مى كند. به اين برداشتها توجه كنيد:ـ از آن جا كه امام رضا (ع) عنوان ولايتعهدى داشته و ايشان را سلطان مى خوانده اند، نواختن نقاره در بارگاه ايشان معمول شده است.ـ شايد زمانى براى پاسدارى از حرم مطهر و مشهد، در آن جا لشكريانى بوده اند كه براى اعلام آمادگى ايشان نياز به نواختن نقاره بوده، و سپس اين رسم به سان يك سنّت، ماندگار شده است.ـ نقاره زدن و شيپور نواختن، براى احترام و بزرگداشت بارگاه امام رضا (ع) است و تنها جنبه تشريفاتى دارد و هيچ نظر ديگرى در ميان نبوده است.به هر حال، و با هر انگيزه اى كه اين كار آغاز شده باشد، اينك نقاره هر صبح پيش از طلوع آفتاب و هر عصر پيش از غروب خورشيد نواخته مى شود و همزمان با برآمدن و فروشدن آفتاب، آخرين نواهاى نقاره به گوش مى رسد. اين بدان معنى است كه نمازگزاران براى بر پا داشتن فريضه خود، اندك فرصتى بيش ندارند و اگر نماز خويش را به جاى نياورده اند، مى بايد شتاب كنند و به اقامه نماز بپردازند.افزون بر اين، هنگامى كه حادثه خاصى رخ دهد كه مردم شادمان گردند و جشنى همگانى پديد آيد، نقاره نوازان بر فراز نقاره خانه مى روند و بر طبل ها مى كوبند و در شيپورها مى دمند.نيز، هر گاه در آستان امام هشتم (ع) بيمارى شفا يابد و به خيل شفايافتگان آستان حضرتش افزوده شود، به منظور اعلام همگانى و اظهار سرور و شادمانى ، نقاره ها را به صدا در مى آورند.علاوه بر اين، در شبهاى ميلاد معصومان و بزرگداشت مناسبتهاى مذهبى ، مانند جشنهاى بزرگ قربان و فطر و غدير، و هم چنين در زمان تحويل هر سال شمسى ، در آغاز نوروز، نقاره نواخته مى شود.اما... در ايام محرم و صفر كه روزهاى سوگوارى شيعيان است، به منظور احترام به آيين سوگوارى ، هيچ نوايى از نقاره خانه به در نمى آيد.براى نقاره زدن در آستانه مقدسه، محل خاصى در نظر گرفته شده و جاى بلندى فراهم آمده است. اين بناى زيبا و باشكوه، بر فراز ايوان شرقى صحن عتيق (انقلاب) قرار دارد و از قسمتهاى مختلف حرم، ديده مى شود. بلندى بنا سبب شده است كه به هنگام نقاره زدن، آواى آن تا دوردستها شنيده شود، و بويژه به هنگام برآمدن آفتاب، كه شهر از هياهوى آمد و شد اتومبيلها خالى است، نواى آن در چهارسوى مشهد، گوش شهروندان را نوازش دهد.بناى جديد و چشمگير نقاره خانه، با ظرافت و شكوه خود، از ديدنى ترين بخشهاى حرم مطهر است كه همگان را به اعجاب و تحسين وامى دارد. بناى نقاره خانه كه سراسر از كاشى فيروزه اى است و در پيرامون ايوان آن نرده كشى شده است، دو طبقه دارد، طبقه زيرين جاى گذاشتن طبل ها و شيپورها است، و طبقه دوم محل استقرار نوازندگان.نقاره زنان هفت نفر هستند كه سه نفرشان بر طبل مى كوبند و چهار نفر در شيپور مى دمند
0000000000
بقعه هاروني(مقبره هارون الرشيد)
0000000000
آدرس : حرم حضرت رضا پشت سرحضرت
شرح: بقعه هاروني، يعني بناي قبر هارون الرشيد، بقعه مطهّري
است كه اكنون ضريح حضرت رضا عليه السلام در ميان آن قرار دارد. اين بقعه كه بنايي
تقريباً ده متر در ده متر است پس از مرگ خليفه هارون الرشيد در سال 193 قمري (808
م) احداث شده لذا به « بقعه هاروني » شهرت يافته است. ده سال پس از مرگ خليفه كه
حضرت رضا عليه السلام شهيد و در كنار هارون در داخل بقعه هاروني به خاك سپرده
شدند، بقعه مزبور به مرور به « مشهد الرّضا » و « مشهد »، و سپس به « حرم حضرت رضا
» يا « آستان قدس رضوي » تغيير نام داد. جسد هارون دقيقاً در وسط بقعه قرار دارد و
جسد حضرت رضا عليه السلام در بالا سر هارون، واقع در حاشيه غربي آن دفن شده است.
بدين سبب پس از آن كه بر روي قبر حضرت ضريحي بزرگ نصب شد، فاصله قسمت بالاسر ضريح
تا ديوار غربي بقعه بسيار تنگ گرديد و زائران هنگام عبور از آن قسمت باريك عموماً
دچار زحمت ميشدند و بر هارون الرشيد لعنت ميفرستادند، تا اين كه در سده حاضر ديوار
بقعه را از قسمت بالاسر توسعه دادند و اين معضل تا حدودي مرتفع شد.قبر هارون
الرشيد دست كم تا اوايل سده هفتم قمري داراي ضريحي مشخص در وسط بقعه مطهر بوده
است. اما از آن پس ظاهراً به اَمر سربداران شيعه مذهب ضريح بر داشته شده است. در
قرون بعد نام بقعه هارون به فراموشي سپرده شده تا اين كه در اوايل سده حاضر گروهي
كه در جستجوي مقبره هارون در ولايت توس بوده اند بناي ناشناخته اي در شهر تابران
توس ( واقع در 4 فرسنگي مشهد ) را همان مقبره هارون و حتي كاخ و زندان وي پنداشته
و نام « هارونيه » يا « بقعه هاروني » را بر آن نهاده اند.
اين كه قبر هارون الرشيد همچنان در وسط بقعه مطهر حضرت رضا
عليه السلام قرار دارد دلالت بر اين ميكند كه اساس اين بقعه تغييري نيافته و همان
بقعه هاروني است.
0000000000
گنبد مطهر
0000000000
مشخص ترين نماد و
نشانه بيرونى حرم مطهر امام رضا عليه السلام، گنبد طلايى آن است كه مجاوران و
مسافران با ديدن آن بناى بشكوه، سلام ودرودى بر هشتمين امام نثار مى سازند. بنا بر
نقل كتب تاريخى ، نخستين گنبد بر فراز مزار قدسى حضرت امام رضا عليه السلام ، به
فرمان سلطان سنجر سلجوقى (511 ـ 552 ق) و به كوشش وزير وى ، شرف الدين قمى ساخته
شد. جنس آن گنبد از كاشى بود. گنبد آغازين همان است كه اينك از داخل حرم مطهر ديده
مى شود و سطح مقعّر و مقرنس آينه كارى آن پيداست. در دوران شاه طهماسب صفوى ، پس
از جمع آورى خشتهاى كاشى ، گنبدى با روكش طلا بر فراز گنبد پيشين بنا شد. اين همان
گنبدى است كه امروزه در نماى بيرونى به چشم مى آيد. در شورش ازبكها، خشتهاى طلاى
گنبد به چپاول رفت. در سال 1009ق كه شاه عباس صفوى از پايتخت آن روز، اصفهان،
پياده رهسپار مشهد گرديد، مدتى در مشهد اقامت گزيد و دستور داد كه گنبد مطهر،
بارديگر با خشتهايى از مس و روكش طلايى پوشيده شود و اين كار به دست كمال الدين
محمود يزدى به تحقق پيوست. بر پايه آن چه در كتيبه گنبد ديده مى شود، اين كار در
سال 1010ق آغاز شده و در سال 1116ق به پايان رسيده است. متن كتيبه گنبد كه اثر
خامه خوشنويس نامدار ايرانى عليرضا عباسى است، و با قلم طلايى بر زمينه فيروزه اى
به خط ثلث نوشته شده، چنين است: بسم الله الرحمن الرحيم من عظائم توفيقات الله
سبحانه ان وفق السلطان الاعظم مولى ملوك العرب و العجم صاحب النسب الطاهر النبوي و
الحسب الباهر العلوي تراب اقدام خدام هذه الروضة المنورة الملكوتية مروّج آثار
اجداده المعصومين السلطان ابن السلطان ابوالمظفر شاه عباس الموسوي الصفوي
بهادرخان. فاستسعد بالمجيء ماشياّ على قدميه من دارالسلطنة اصفهان الى زيارة هذا
الحرم الاشرف و قد تشرّف بزينة هذه القبة من خلّص ماله في سنة الف و عشر و تمّ في
سنة الف و ستةعشر. بنا براين، گنبدى كه اينك مشاهده مى شود، همان بنايى است كه
حدود چهارصد سال از ساخت آن مى گذرد. در سال 1084ق و در زمان شاه سليمان صفوى ، به
دنبال وقوع زمين لرزه، به گنبد مطهر نيز آسيبهايى وارد آمد و شمارى از خشتهاى
طلايى آن از جا كنده شد. وى دستور داد تا گنبد بازسازى شود و كتيبه اى بر آن
افزوده گردد كه اين رخداد را حكايت نمايد. اين كتيبه اكنون به صورت چهار ترنج در
اطراف گنبد مطهر ديده مى شود. متن كتيبه يادشده چنين است: من ميامن منن الله
سبحانه الذي زين السماء بزينة الكواكب و رصع هذه القباب العلى بدرر الدراري
الثواقب ان استسعد السلطان الاعدل الاعظم و الخاقان الاكرم الافخم اشرف ملوك الارض
حسبا و نسبا و اكرمهم خلقا و ادبا مروج مذهب اجداده الائمة المعصومين و محيي مراسم
آبائه الطيبين الطاهرين السلطان بن السلطان شاه سليمان الصفوي الموسوي بهادرخان
بتذهيب هذه القبة العرشية الملكوتية و تزيينها و تشرّف بتجديدها و تحسينها اذا
تطرق اليه الانكسار و سقطت لبناتها الذهبية التي كانت تشرق كالشمس في رابعة النهار
بسبب حدوث الزلزلة العظيمة في هذه البلدة الكريمة في سنة اربع و ثمانين و الف و
كان هذه التجديد الجديد في سنة ثمانين و الف. كتبه محمدرضا امامي. در سال 1353
شمسى خشتهاى طلايى گنبد كه شفافيّت خود را از دست داده بود، برداشتند و پس از رنگ
آميزى مجدّد آن با آب طلا، آن را در جاى خود قرار دادند. ابعاد گنبد به اين شرح
است: ارتفاع از كف حرم تا زير سقف گنبد درونى 8/18 مترارتفاع از كف حرم تا بالاى
گنبد طلاى بيرونى 20/31 مترارتفاع از اوّل طلاكارى تا تيزه گنبد 40/16 مترارتفاع
سر طوق گنبد 50/3 مترمحيط خارجى 10/42 متر
0000000000
گنبد الله وردي خان
0000000000
آدرس : حرم حضرت رضا
شرح: بناي مشهور به گنبد الله وردي خان را سردار مشهور شاه
عباس صفوي به عنوان مقبره خويش در شمال شرق گنبد حاتم خاني و شرق توحيد خانه احداث
كرده و از رواقهاي بسيار هنري و ارزشمند حرم حضرت رضا عليه السلام است. ساختمان
بنا در سال درگذشت الله وردي خان ( 1022 ق ) به پايان رسيده و خان در آن مدفون شده
است. اين رواق بنايي هشت گوش با هشت صفّه است. كمترين فاصله اضلاع رو به رو 57/8 و
بيشترين آنها 30/12 است. ارتفاع گنبد از كف 9/16 متر ميباشد. ديوارهاي گنبد الله
وردي خان با كاشيهاي نفيس رنگارنگي پوشيده شده است. اين رواق در سالهاي 1340 تا
1347 خورشيدي مرمّت و رويه بيروني گنبد آن با مس پوشانده شده است؛ به همين سبب
ظاهراً كبوتران حرم از نشستن بر روي اين گنبد پرهيز ميكنند در حالي كه بر روي گنبد
طلا مينشينند. از گنبد الله وردي خان در دوره صفوي و نادري عموماً به عنوان ضيافت
خانه و محل صرف شربت استفاده ميشده است ( به جاي دارالضيافه ).
0000000000
گنبد حاتم خاني
0000000000
آدرس : پايين پاي حضرت رضا عليه اسلام
شرح: گنبد حاتم خاني مقبره « حاتم بيك اردوبادي » و شامل
رواقي در پايين پاي حضرت رضا عليه السلام در مشرق بقعه مطهر است. به نظر ميرسد پس
از آن كه شاه عباس صفوي در سفر پياده سال 1010 خود به مشهد دستور گشودن دري از سمت
پايين پاي بقعه مطهر را صادر و اجراي آن را عملي كرده، احداث رواقهايي در آن سمت
مورد توجه دولتمردان وي قرار گرفته است. در نتيجه گنبد حاتم خاني از آن زمان تا
سال 1019 قمري كه حاتم بيك اردوبادي ( وزير شاه عباس ) درگذشته احداث شده است.
ابعاد گنبد حاتم خاني هفت متروسي سانت در سيزده ونيم متر و ارتفاع گنبد آن يازده
متروشش سانتي متر است. اين گنبد از زمره قديميترين رواقهاي دوره صفوي در حرم حضرت
رضا عليه السلام است.
0000000000
مقبره ابوالقاسم بابر
0000000000
شرح: ابوالقاسم بابر فرزند بايسنغر بن شاهرخ كه در سالهاي
852 تا 861 قمري در مشهد و هرات سلطنت كرده و در سال 861 در مشهد درگذشته، اولين
كسي است كه مشهد را مركز سلطنت خويش قرار داده است. مقبره وي كه در مدرسه بالاسر
قرار داشته به سبب تخريب مدرسه و تبديل آن به رواق دارالولايه از حرم مطهر ( در آستانه
انقلاب اسلامي ) محو و ناپيدا شده است.
مورّخان عهد تيموري زمان وفات وي را روز 25 ربيع الثاني سال
861 پس از عشرت و كامراني در « چهارباغ مشهد » و محل دفنش را زير « گنبد مدرسه اي
كه حضرت خاقان سعيد ( شاهرخ ) در جوار مزار فايض الانوار حضرت امام » رضا عليه
السلام ساخته، يا مدرسه « شاهرخي » نوشته اند.
0000000000
قبرشاه تهماسب صفوي
0000000000
يكي از صفّه هاي حرم حضرت رضا عليه السلام كه در قسمت پشت
سر حضرت ( در شمال بقعه مطهر ) قرار دارد، مشهور به « صفّه شاه تهماسبي » است و
محل قبر آن شاه تلقي ميشود. شاه تهماسب صفوي فرزند شاه اسماعيل و دومين سلطان اين
دودمان پس از 54 سال سلطنت، در ماه صفر سال 984 در قزوين در گذشت. جسد وي ابتدا به
سبب نزاع جانشينانش در باغچه حرم دفن شد. كمي بعد آن را به امامزاده حسين قزوين
منتقل كردند. يك سال بعد حاكم جديد مشهد مأمور انتقال تابوت شاه به مشهد گرديد.
جسد در سال 985 در يكي از رواقهاي حرم دفن شد، تا اين كه در سال 997 مشهد به تصرف
ازبكان در آمد. ايشان همان سال درصدد برآمدند تا به قصد اهانت به شاهان صفوي اجساد
كساني از ايشان را كه در مشهد و حرم رضوي مدفون بودند به بخارا ببرند. استخوانهايي
منسوب به شاه تهماسب و فرزند و جانشين وي ( شاه اسماعيل دوم ) از گورهايشان در
آورده و به بخارا منتقل شد. ازبكها كه تا اواخر سال 1006 قمري خراسان و مشهد را در
تصرف داشتند، در سال 1005 شنيدند كه جسد منسوب به شاه تهماسب به وي تعلق نداشته و
مقبره او در جاي ديگري از حرم بوده است. در نتيجه عبدالمؤمن خان يكي از معتمدان
خويش را مأمور نبش قبر جديد شاه تهماسب و انتقال استخوانهاي وي به بخارا كرد. آن
مأمور كه « دوستم بهادر » نام داشت استخوانهايي را از حرم در آورد و عازم بخارا شد
اما در ميانه راه يكي از ارادتمندان دولت صفوي وي را تطميع و تشويق به بردن
استخوانها به اصفهان كرد. او نيز پذيرفت و با رسيدن جسد به اصفهان، عامّه اهالي و
امراي قزلباش با احترام به تشييع جنازه منسوب به شاه تهماسب پرداختند و آن را در
امامزاده علي دفن كردند.
به رغم آنچه گذشت، پس از آن كه ازبكها توسط شاه عباس از
خراسان بيرون رانده شدند، گروهي مدعي شدند كه آن جسد دوم هم به شاه تهماسب تعلق
نداشته و مدفن او جاي اَمن ديگري در حرم رضوي است كه همچنان مصون باقي مانده است .
قبوري كه توسط ازبكها به عنوان مقبره شاه تهماسب حفر شده
بود در صفّه پايين پاي حضرت رضا عليه السلام قرار داشت اما اكنون صفّه بالاسر حضرت
محل قبر شاه تهماسب شناخته ميشود. مؤلف كتاب عالم آراي عباسي كه ناظر و راوي اصلي
وقايا بوده در پايان گزارش مشروح خود نوشته است: « اين قضيه احتمال صدق و كذب
داشت. اما بنا بر مصلحت وقت و شهرت بين الاعادي جانب تصديق را جمع نمود. و بالفرض
كه صورت وقوع نداشته باشد... (همان قدر) كه سبب سلب آن بدنامي از جسد مطهر آن حضرت
شود » مقرون به صلاح و صدق است! .
0000000000
مقبره عباس ميرزا و ديگر دولتمردان قاجار
0000000000
آدرس : رواق دارالحفاظ (حرم مطهر)
شرح: در دوره قاجار دولتمردان فراواني اعم از واليان خراسان
و متوليان آستان قدس و ديگر رجال براي خويش در حرم حضرت رضا عليه السلام گورجايي
تدارك ديده و در نهايت هم سر در خاك اين آستان نهاده اند. عباس ميرزا فرزند و
وليعهد فتحعليشاه قاجار كه در سال 1247 قمري حكمران شرق ايران و والي خراسان
گرديد، در سال 1249 درگذشت و در رواق دارالحفاظ مدفون شد. از آن پس تا اواخر عهد
قاجار تعداد كثيري از دولتمردان قاجاري در رواقهاي پيشين حرم دفن شده اند، كه
فهرست نام برجسته ترين آنها را مؤلف مطلع الشمس نقل كرده است . اما از ميان اين همه
دولتمرد مدفون كمتر كسي مانند دولتمردان عهد صفويه براي خويش گنبدخانه و رواقي نو
ساخته است، در نتيجه قبور ايشان جايي ويژه و قابل توجه را در حرم حضرت رضا عليه
السلام به خود اختصاص نداده تا قابل ذكر باشند.
همچنين دانشمندان و علما و رجال فراوان ديگري در صحنها و
رواقهاي حرم حضرت رضا عليه السلام مدفون هستند كه نام بعضي از آنها را مؤلفين كتب
ويژه آستان قدس رضوي ذكر كرده اند. تعداد سرشناسان اين مدفونين به قدري است كه
كتابهاي مستقلي در معرفي آنها ضرورت يافته است. اما از اين ميان عمده ترين مدفونين
حرم همانهايي هستند كه رواقي ويژه را به خود اختصاص داده اند، چون شيخ بهايي، حرّ
عاملي، شاه تهماسب، الله وردي خان، حاتم بيك اردوبادي؛ كه شرح حال و مشخصات
قبورشان ذكر شد.
0000000000
www.emamreza.kanoonparvaresh.com/
www.amirkabir.net/pages-575.html
http://www.mums.ac.ir/icnc8/fa/Hotel
http://www.mums.ac.ir/icnc8/fa/tafrihi
http://www.mums.ac.ir/icnc8/fa/historic
http://www.mums.ac.ir/icnc8/fa/khorasan1
www.hawzah.net/Hawzah/Subjects/Subjects.aspx?id=4928-35k
www.emamreza.kanoonparvaresh.com/-2k
http://aftabnews.ir/vdcdox0x.yt09z6a22y.html
http://www.imamrezashrine.com/index.php?module=pagesetter&func=viewpub&tid=25&pid=311
http://www.hawzah.net/Hawzah/Magazines/MagArt.aspx?MagazineNumberID=%205476&id=51681
http://www.bayynat.ir/index/?state=pl&id=41
http://imam-rezaa.persianblog.ir/
http://ya-emamreza.persianblog.ir/
http://www.hawzah.net/Hawzah/Magazines/MagArt.aspx?MagazineNumberID=5476&id=51695
http://www.dostan.org/page.asp?id=50603112478100001
http://www.khorasan-north.tto.ir/Glance/GlanceF/Item.asp
http://www.sanayenews.com/content/view/4306/95/
http://dibajcity.org/index.php?option=com_content&task=view&id=3&Itemid=7
http://www.hamshahrionline.ir/News/?id=38069
http://dpp.irib.ir/index.php?option=com_content&task=view&id=1968&Itemid=258
http://www.khorasan-north.tto.ir/Glance/GlanceF/Item.asp
http://www.irden.com/fun/tour/detail.php?ID=51583
http://www.sanayenews.com/content/view/4306/95/
http://www.hamshahrionline.ir/News/?id=38069
http://www.landscape.ir/index.php?option=com_content&task=view&id=301&Itemid=76
http://www.landscape.ir/index.php?option=com_content&task=view&id=301&Itemid=76#ixzz0DOpwJOVn&A
http://www.mums.ac.ir/ppc18/fa/khorasan
http://www.mums.ac.ir/ppc18/fa/khorasan
http://www.intizarmag.ir/per/page.asp?key=601
http://forum.rovzane.com/showthread.php?tid=44&pid=98#pid98
http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%B9%D9%85%D8%B1_%D8%AE%DB%8C%D8%A7%D9%85»
http://fa.wikipedia.org/wiki/%DA%A9%D9%85%D8%A7%D9%84%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%84%DA%A9»
http://forum.choogh.com/post-45915/count-6.html
http://forum.choogh.com/thread-8106/index.html
http://www.hawzah.net/Hawzah/Magazines/MagArt.aspx?LanguageID=1&id=25407
http://www.shaaer.com/nikan/gharn13/nikan49.htm
http://www.aftab.ir/lifestyle/view.php?id=123224
http://mokhtasatehonar.blogfa.com/post-16.aspx
www.mighatalrezatabas.com/p08.htm-10k
http://www.chto-khr.ir/news/show_detail.asp?id=87
http://www2.irib.ir/occasions/Modares%5cmodares.htm
http://baghestanfer.blogfa.com/post-14.aspx
http://www.cometoiran.com/Item.asp?PID=27114&RecType=2&ID=30&CurPage=1
http://www.imamreza.net/per/imamreza.php?id=44
www.irna.ir/View/FullStory/?NewsId=398278&IdZone=45-30k
http://wikimapia.org/1693657/fa/
http://www.encyclopaediaislamica.com/madkhal2.php?sid=3193
